Nobel Ödüllü İktisatçılara Güvenebilir miyiz?

Daha önce Nobel ödüllü iktisatçı Thomas Sargent’ın iktisattan öğrendiklerimizle ilgili ne düşündüğünü görmüştük. Peki Nobel ödüllü bir iktisatçının iktisat özetine güvenebilir miyiz?

Bu soruyu saçma bulabilirsiniz. Adam Nobel ödülü almış mı? Almış! Herhalde neden bahsettiğini iyi biliyordur, değil mi? Tabii ki! Peki neden bu adamın iktisattan çıkardığı derslere güvenmeyelim? İşte burası karışık.

İktisatçılar genellikle temel ilkeler konusunda hemfikirdir. Ama makro düzeydeki iktisadi politikalar söz konusu olduğunda her zaman aynı görüşleri savunmazlar. Mesela, Thomas Sargent’in özetinde “müşevvikler (bizi teşvik eden şeyler) önemlidir” diyor. Bu konuda hemen her iktisatçı aynı fikirdedir. Zaten aynı fikirde olmamaları da zor, çünkü “müşevvikler önemlidir” demek “insanları teşvik eden şeyler, insanları teşvik eder” demek! :)

Sargent’in özetinde yer alan ikinci bir ilke için de aynı şeyi söyleyebiliriz. Sargent, “bireyler ve toplumlar ödünleşme ile karşı karşıyadır, yani bir şeyi yapabilmek için diğer bir şeyden vazgeçmeleri gerekir” diyor. İktisatçılar bu konuda da hemfikirdir. Zamanımız ve kaynaklarımız kısıtlı olduğu için bir şeyi yapabilmek için başka bir şeyden vazgeçmemiz gerekir. Mesela, sabah derse gitmek için uykudan vazgeçmek zorundasınız, ama daha fazla uyumak istiyorsanız bunun dersten alabileceğiniz daha yüksek bir nottan vazgeçmek demek olduğunu unutmayın.

Dediğim gibi söz konusu olan temel ilkeler olduğunda iktisatçılar arasında fazla fikir ayrılığı yoktur. Karikatürist ve mizah yazarı Scott Adams durumu özetlerken “iktisatçılar genellikle karmaşık modeller hakkında hata yapar ama kavramlar hakkında söyledikleri doğrudur” diyor.* Kısmen haklı. Belki şöyle söylersek daha doğru olur: İktisatçılar temel nedensel ilişkiler konusunda haklıdır ama karmaşık dünyamızda dikkate almadıkları pek çok başka ilişki de vardır. Bu sebeple, temel ilkelerden gerçek dünya ile ilgili politika önerileri çıkarmak oldukça zordur.

Bu konuda daha fazla okumak isterseniz şuna bakabilirsiniz: “The two images of economics: why the fun disappears when difficult questions are at stake?“, Journal of Economic Methodology, 19 (3): 243-258, 2012

İktisatçıların anlaşamadığı konu temel iktisadi ilkelerden çıkarılacak derslerdir. Mesela, “vergi politikası ne olmalıdır?”, “para politikası etkili bir araç mıdır?”, “finansal krizleri önlemek için neler yapılmalıdır?”, “bir sanayi politikasına ihtiyacımız var mıdır, yoksa görünmez el her şeyi halleder mi?” gibi sorular söz konusu olduğunda fikir ayrılıkları başlar.

Özetle, Nobel ödüllü Sargent’in iktisattan çıkardığı derslere temel ilkeler söz konusu olduğu sürece güvenebiliriz. Ama konu politika önerileri olduğunda Nobel ödüllü de olsalar, iktisatçıların önerilerine şüpheyle yaklaşmamızda fayda olabilir.

Sargent’in iktisattan çıkardığı dersler sosyal medyada paylaşılmaya başladıktan sonra, şüpheci finans profesörü Noah Smith blogunda Sargent’in özetinin iktisadı özetlemediğini ve ideolojik çıkarımlar içerdiğini söyleyen bir yazı yazdı. Noah Smith, Sargent’in 12 maddelik listesindeki 10 maddenin eşitliği destekleyen kamu politikalarına şüpheyle bakmamızı önerdiğini söylüyor. Doğru. Sargent’in iktisat özeti, piyasa ekonomilerinde devletin rolü ile ilgili belirli bir bakış açısını yansıyor ve devlet politikalarına şüpheyle bakmamızı öneriyor.

Ünlü (ve çok sevdiğim) iktisatçı Dani Rodrik de Noah Smith’in yazısını Twitter’da paylaşırken Sargent’in özetinin iktisatla ideolojiyi birbirine karıştırdığını söylüyor:

Can sıkıcı değil mi? Nobel ödüllü iktisatçılara bile güvenemeyeceksek, iktisada giriş dersinde öğrendiklerimize nasıl güveneceğiz?

Aslında o kadar da can sıkıcı değil. İktisadın güzel yanlarından biri de bu. İktisat okurken, iktisadın doğası ve açıklama gücü hakkında düşünmeye başlarsanız, hem iktisattan daha çok zevk almaya hem de günlük ekonomi politikası tartışmalarına farklı bir gözle bakmaya başlayabilirsiniz. “İktisat nedir?” sorusuna makul ve mantıklı bir cevap ararken iktisadın güzelliklerini de daha iyi görmeye başlayabilirsiniz.

Bu tartışmalar ve iktisadın gizemli doğası hakkında eğlenceli bir şey okumak isterseniz, “İktisat Nedir?“‘e bir göz atın derim.